موسیقی ترکمن

موسیقی در ترکمن از ریشه عمیقیبرخوردار است و از پیوندهای ویژه فرهنگی ترکمن و خصیصه بارز و ارزشمند آنهاست، چنانکه با موسیقی زاده می شوند، زندگی می کنند و با آن جان می سپارند. جشنها، بازیهای سنتی، سوگواریها، شب چره ها و آئین ها، میلاد پیامبر اکرم (ص)، هنگام شصت و سه سالگی پیر خانواده، تولد فرزندان بویژه پسران، ختنه سوران و عروسی همه با موسیقی همراه است.فولکور مردم ترکمن با فولکور سایر مناطق کشور ما متفاوت است. در ترکمن صحرا نوازنده های محلی «باغشی» (بابا خشی یا بخشی) نامیده می شوند که درتمام مراسم و اعیاد، مخصوصا عروسی ها از دیر باز تا به امروز مردم را سرگرم می کنند، و « آیدیم » به مهمترین بخش ادبیات شفاهی (ادبیات عامه تراکمه) عشایر ترکمن گفته می شود که سخن موزون و منظوم بوده و دربردارنده عشق، قهرمانی، زیبایی های طبیعت و ستایش حیوانات بویژه اسب وبه عبارت دیگر سرشار از روایات، حکایات و داستان های اجتماعی و حماسی آن سامان است که بخشی ها خوانندگان و راویان آن هستند و این ترانه ها را به سبک مخصوصی می خوانند.اثیر طبیعت در موسیقی محلی ترکمنی از خصوصیات آن بشمار می رود. بطوری که به مجسم کردن صدای حیوانها، پرواز پرندگان، چهار نعل اسب و ... می پردازد و تحت تاثیر این عوامل ترانه های «پرواز درنا» و «چابک سوار» خلق شده است.با وجود اینکه در موسیقی عامیانه ترکمن در درجه اول از نظر وزن و ضرب حائز اهمیت است ولی با کمال تعجب ارکسترهای بخشی ها، برخلاف کلیه موسیقی اقوام، فاقد آلت ضربی است، و نشان دادن ضرب ترانه ها به عهده نوازندگان دوتار است که با نواختن پنجه ها بر روی صفحه دوتار ضرب ترانه ها و آهنگ ها را مشخص می کنند. تمام آهنگ های ترکمنی از ریتم و روش منظمی برخوردار است، حتی هنگام کوک، سازها را با ریتم کوک می کنند.موسیقی ترکمن در چهار دستگاه مخمس، قرق لار، تشنید و نوایی اجرا می گردد . دوتار ترکمنی در فاصله سوم کوک می گردد و موسیقی آن فاقد ربع پرده است. در ترکمن صحرا تار ترکمنی یا دوتار به عنوان ساز اصیل و سمبولیک شناخته شده است. دوتار از خانواده تنبور است. مجسمه های شش هزار سال پیش، دیرینگی این ساز را نشان می دهد.گفته شده که در ترکمن صحرا چنین رسم بوده است که مشهورترین و بزرگترین نوازنده آنها پس از یافتن برتری نوازندگی یکی از شاگردانش بر خود، او را به اهالی روستا معرفی کر ده و به این طریق نوازنده جدید را جایگزین خود قرار داده و لقب بهترین و ماهرترین و بزرگترین نوازنده نصیب وی (نوزانده جدید) می گردد.موسیقی اجرایی ترکمن به شکلهای گوناگونی است: چوپانی خوانی، ذکر، پرخوانی، هودی، مولودی خوانی، لاله خوانی (لله خوانی)، نقل خوانی، غزلخوانی و نوحه سرایی. در اینجا چکیده ای درباره آنها می آوریم:چوپانی خوانی :چوپانی خوانی موسیقی تغزلی ترکمن بشمار می رود. در این شیوه شبان در کنار گوسفندان خود نی می نوازد و در مرغزارها با خواندن نغمه هایی دلپذیر و غزلیاتی که بیانگر روزگاران سخت و در بدری شان است رهگذران را به سوی خود جلب می کنند.ذکر خوانی :در ذکر خوانی بخشی درباره روابط انسان با خدا و قصد نزدیکی به درگاه و پرستش آفریدگان مطالبی بیان می کند. یموت های ترکمن برای دور کردن بلا و بیماری از تن و روان به ذکر خوانی می پردازند. این موسیقی با رقص و خنجر انجام می شود که به رقص خنجر مشهور است.پرخوانی :پرخوانی یا پرخوانی که از شیوه های موسیقی سنتی بشمار می رود در مراسم روان درمانی بیماران و دیگر مراسم آیینی بکار می رود. پر خوانی با رقص انجام می گیرد، ارواح نیک ارواح خبیث را مورد تهاجم قرار می دهند و بر این باورند که بیماران به این طریق درمان می شوند.هودی یا لالایی که نمونه بارز موسیقی عاطفی ترکمن است بیانگر احساسات و عواطف لطیف مادر بر بالین فرزند است که با دعاهای خیر آرزوها و خواستار سرافرازی او به درگاه خداوند است که در هودی های ترکمن متجلی می شود.مولودخوانی :مولود خوانی که در مراسم تولد فرزندان و ختنه سوران متداول است در مراسم آیینی، میلاد پیامبر اسلام (ص)، امامان و رهبران دینی در مساجد و اماکن مذهبی نیز برگزار می گردد.لاله خوانی :لله خوانی سرود عاطفی و بیانگر عشق پاک و درونی و بازگو کننده دوری و جدایی ترکمن است. هنگامی دختران جوان قالیباف به لله خوانی می پردازند، دختر خوش صدا همراه با قوپوز به آنها می پیوندد و به شور و زیبایی آن می افزاید.نقل خوانی :نقل خو انی از شیوه هایی است که بیشتر در سبکهای یموت، گوگلان، چودوریولی، بکار می رود. نوازنده دوتار به بازگو کردن حکایت یا قصه یا داستانواره ای از گذشتگان می پردازد و به خواندن اشعار قهرمانان می پردازد. بخشی ها نقل خوانی را در عروسی ها، ختنه سورانها برای سرگرم کردن اهل مجلس اجرا می کنند.غزلخوانی :در غزلخوانی نوازنده همراه سازش در دستگاهها و گوشه های گوناگون موسیقی ایرانی به ادای مطلب می پردازد. تازگی در غزلخوانی از حماسه های فردوسی، غزلهای حافظ و سعدی استفاده می کنندنوحه سرایی :چنانکه از نامش برمی آید در رویدادهای غم انگیز، مانند خاکسپاری، دفن مردگان، در جدایی ابدی انسان و خفتن در خاک بکار می رود و به مراسم جلوه ای ویژه می بخشد.